Terwijl het nieuwe hiphop zich in de jaren ’80 volop aan het ontwikkelen was, deed het oude R&B eigenlijk hetzelfde. R&B zoals men het kende werd onder andere met de intrede van disco en andere dance muziek een heel andere richting opgestuurd en gemodelleerd tot een compleet nieuw genre, zoals hiphop dat was. Men vergat het alleen een nieuwe naam te geven. De oervorm leek de naam New Jack Swing te gaan dragen, alleen was die sound zo specifiek en tijdsgebonden dat men nog niet eens halverwege de nineties niet anders kon dan teruggrijpen naar zijn aloude tweeletterige afkorting, al was R&B R&B dus niet meer. In de plaats werd het R&B.
Maar eerst New Jack Swing dus. Oorspronkelijk werd die term geruikt om het werk van één man te bestempelen, een jonge knaap genaamd Teddy Riley. Het was journalist Barry Michael Cooper die met de term en zijn artikel in 1987 voor het eerst deze nieuwe generatie vastlegde. De beats werden voor een groot deel machinaal geproduceerd met behulp van drumcomputers en synthesizers. Dat bracht een geluid mee dat stevig hiphop geöriënteerd was, maar waar ook evenzeer een groep als Kraftwerk duidelijk van invloed was. Het verschil met New Jack Swing zit uiteraard in het gebruik van de zangstem, maar eveneens in het gebruik van de typische instrumentatie. Uit de machines werden eveneens samples gehaald, maar vooral werden er nieuwe geluiden gecreëerd en originele composities mee opgebouwd. Dat werd dan aangevuld met analoge instrumentatie, herinnerend aan het discotijdperk, of de soul en funk van nog vroegere tijden. Teddy Riley is zonder twijfel man die zich meester maakte in deze stijl, er ook het gezicht aan gaf en de grootste hits wist te scoren.
De nieuwe beweging is vanzelsprekend het resultaat van de muzikale evolutie in de jaren ’80. Ook voor de stempel New Jack Swing werd bedacht en wijd werd uitbedeeld waren er artiesten met dezelfde dingen bezig. En niet de minste: het was door zich te begeleiden in deze vernieuwende vorm van R&B dat Janet zich uit de schaduw van grote broer kon werpen en de tweede grootste Jackson werd. Het grote succes van haar album Control uit 1986 wordt eveneens gezien als het eerste grote succes van New Jack Swing in de hitlijsten. What Have You Done for Me Lately, Nasty, When I Think of You plus zowat alle andere tracks veroverden stuk voor stuk de charts en wisten er een frisse wind door te blazen. Janet Jackson stond zo mee aan de wieg van een nieuw (sub)genre, een prestatie die zelfs MJ nooit heeft bereikt. Alles was natuurlijk te danken aan producersduo Jimmy Jam en Terry Lewis, die voor het vooruitstrevende geluid zorgden. Met hun eerdere projecten als The Time en The S.O.S. Band (duidelijke voorlopers) waren ze ook uitstekend geplaatst om tot deze rauwe vorm van R&B te komen. Steeds sterk leunend op zang en melodie, zoals het genre betaamt, stond Control muzikaal bol van snedige synths en harde percussiegeluiden, tappend uit hiphop en allerlei elektronische vaten waar ze een nieuwe richting mee uitslaan. Wat het geheel van deze plaat compleet memorabel maakt is de sterke songwriting. Tekstueel weet het flink van zich af te bijten en ook dat bracht een nieuw fenomeen met zich mee: de vrouw in -inderdaad- contole. “No, my first name ain’t “Baby”, it’s Janet. Ms. Jackson if you’re nasty,” een intussen epische zinsnede.
Nog voor Control waren er groepen als Full Force en Lisa Lisa & The Cult Jam die de grenzen tussen R&B, hiphop en electronic deden vervagen. Terwijl het muzikaal duidelijk geworteld zit in de nog volop ontwikkelende hiphopstijl gebruikten ze hun beats al om hun liefdesperikelen over te bezingen in plaats van de verwachte freestyle raps te droppen. I Wonder If I Take You Home, het klinkt vast bekend in de oren. De eerste “hiphop vocal band” noemde Full Force zichzelf en met hun nieuwe aanpak hebben ze zeker mee de weg geplaveid naar New Jack Swing. Misschien nog niet helemaal in dezelfde “swing”, deed Club Nouveau toch hetzelfde met hits als de cover Lean On Me en Why You Treat Me So Bad, die met hun unieke synthesizers en drumgebruik duidelijk de definitieve vorm van Teddy Riley mee hebben geïnspireerd. Kort daarvoor stond de groep, in iets andere vorm, nog als Timex Social Club in de hitlijsten met Rumors, nog zo’n overduidelijke blauwprint voor de New Jack Swing. Later zou een van de zangers, Samuelle, nog scoren met So You Like What You See, ondanks zijn beperkte hitprestaties een genre-favoriet bij vele liefhebbers.
De belangrijkste groep die zou gaan bijdragen tot het kleurrijke landschap van New Jack Swing is ongetwijfeld New Edition. Niet zozeer omwille van de muzikale inventiviteit die deze jonge boysband met zich meebracht, maar vooral omdat de leden stuk voor stuk supersterren zouden worden tijdens de hoogdagen van het genre. Onder de vleugels van verschillende topproducers scoorden ze verschillende genredefiniërende superhits. Het bekenste voorbeeld is Bobby Brown, die met zijn tweede album Don’t Be Cruel een van de populairste New Jack Swing platen uit de geschiedenis uitbracht. Hij had hiervoor niet alleen de hulp van Teddy Riley voor zijn monsterhit My Prerogative, ook andere bepalende figuren uit het wereldje zoals Babyface en L.A. Reid schreven mee. Every Little Step,Roni en de titeltrack wisten allemaal goed te scoren en kunnen haast niet ongenoemd gelaten worden als je het over New Jack Swing hebt. Toch trekt My Prerogative het grootste deel van het laken naar zich toe. Met de stevige hiphopbeats en Bobby’s aggressieve tekst en dito zang mag dit met recht en rede een anthem van een generatie heten. Met dit succes konden de andere voormalige leden van New Edition niet achterblijven. De hits volgden elkaar razendsnel op, maar de enigen die in de buurt kwamen van het lijflied van Bobby Brown is het trio Bell Biv DeVoe met hun Poison. Gedreven door een geschift drumpatroon, samplend uit hiphop, wijzen ze eigenijk op de valkuilen van AIDS, ook iets dat die tijd echt situeert en typeert. Zo mag Poison ook gerust gezien worden als een hoeksteen uit die beweging. Hun tweede single Do Me kwam eveneens aardig in de buurt. De overige twee van New Edition waagden solo hun kans en riepen allebei de hulp in van Jimmy Jam en Terry Lewis. Het leverde Ralph Tresvant een smooth jack swing stomper van formaat op met Sensitivity, meteen ook zijn enige echte hit. Johnny Gill deed het dan weer goed met het bijzonder hete Rub You the Right Way. Topartiesten waren de New-Edition-overblijvers in die dagen, maar zodra het halve decennium van de New Jack Swing (met een beetje goede wil een volledig decennium) uitgezongen was, waren ook hun carrières zo goed als voorbij.
Keith Sweat had minder last van de beperkte houdbaarheidsdatum. Voor het eerst een superster in de New Jack Swing in 1987 en tien jaar later was hij nog steeds een superster, zij het in een verder geëvolueerde vorm van R&B. Zijn debuut Make It Last Forever zette niet enkel Sweat zelf op de kaart, maar tekent ook het begin van de naam Teddy Riley zoals die nu te boek staat. Samen gaven ze de New Jack Swing zijn definitieve kleur. Met de nasale soul van Sweats stem kwam de scherpe productie bijzonder sterk uit de verf. De meest gepeperde synths werden uitgestrooid tussen de strakke drumcomputers met plaats voor funky baslijnen en blazerpartijen. Uptempo of ballades maakten geen verschil, de ingrediënten waren steevast aanwezig en met veel gevoel voor melodie en compositie in elkaar geflanst. Als uitvoerend artiest scoorde Teddy vooral met zijn band Guy (foto), het Blackstreet van het New Jack Swing tijdperk. De aanhang was erg groot bij R&B-fans, die gretig uit de bol gingen op de vele dansvloerstompers van het trio. Met hun albums uit ’88 en ’90 hebben ze zo een groot aandeel gehad in het op de kaart zetten van Riley’s ideeën. Tegen dat het tijd was voor een derde album, was de groep al niet meer. Kwam mooi uit gezien ook New Jack Swing al zo goed als niet meer was en Riley nieuwe horizonten ging verkennen met o.a. Blackstreet. Andere topproducers als de vaker aangehaalde Jimmy Jam & Terry Lewis en Babyface bleken gelukkig ook niet het snoepje van de dag te zijn en wisten de verdere jaren ’90 te overleven op talent, meer dan een hippe sound.
De populariteit tijdens de hoogdagen rond 1990 was van onmogelijk in te schatten proporties. De sound, de kleding, je haarstijl, alles moest naar New Jack Swing ruiken. De naam werd overal aan gelinkt. Oorspronkelijk geïnspireerd op hiphop, werd hiphop nu op zijn beurt ook getroffen door deze hype. Artiesten als Heavy D & The Boyz en Wreckx-n-Effect brachten ook gewoon New Jack Swing, zij het met raps. De tweede heeft er zelfs een nummer naar vernoemd. Grote namen als R. Kelly, En Vogue en TLC hebben hier allemaal hun eerste voetstappen gezet. Wie in die tijd muziek wou maken kon gewoon niet anders. Zo is ook Raphael Saadiq begonnen. Nog voor zijn solowerk en Lucy Pearl was er zijn groep Tony! Toni! Toné! Zij hielden nog meer vast aan traditionele instrumenten en wisten zich zo te doen gelden in de grote swingpoel. Het leverde hen memorabele hits op als Little Walter,Feels Good en If I Had No Loot. Zelfs gevestigde waarden als Michael Jackson, Madonna en Whitney Houston moesten er in die tijd aan geloven, al beperkten hun popsongs zich eerder tot lichte invloeden dan dat ze diep in het genre zaten.
Tegen de tweede helft van de jaren ’90 was de stijl alweer achterhaald. Als een van de laatste New Jack Swing wapenfeiten zou je This Is How We Do It van Montell Jordan kunnen noemen uit 1995, al bevat dat al meer westcoast hiphopelementen dan dat het nog echt swingbeat is. De instrumentatie en de opbouw ervan was dan ook veel te tijdsgebonden om een lang leven te zijn beschoren. De betekenis van dit korte stukje muziekgeschiedenis is echter vrij groot. New Jack Swing heeft de weg geleid naar de hedendaagse R&B (of de hedendaagse R&B tot over een paar jaar terug althans). Het linkte ook R&B en hiphop met elkaar, iets dat nu vanzelfsprekend lijkt, maar dat in de vroege jaren ’80 zeker niet was. Door New Jack Swing zijn de grenzen vervaagd en moest zelfs de term Urban worden bedacht. Dat terwijl New Jack Swing toch gewoon prima klonk.
10 Essentials:
Full Force – Alice, I Want You Just for Me
Janet Jackson – What Have You Done for Me Lately
Keith Sweat – I Want Her
Bobby Brown – My Prerogative
Babyface – It’s No Crime
Bell Biv DeVoe – Poison
Samuelle – So You Like What You See
Guy feat. Heavy D – Do Me Right [Vocal Remix]
Joe Public – Live and Learn
Tony! Toni! Toné! – If I Had No Loot
Opus de Soul 